ได้คืบจะเอาศอก มันยาวแค่ไหน? หน่วยวัดความยาวแบบไทยๆ

หน่วยวัดความยาวแบบไทยโบราณ เช่น นิ้ว คืบ ศอก วา เส้น โยชน์ อ้างอิงจากส่วนของร่างกายมนุษย์ ซึ่งเป็นวิธีการวัดที่ใช้กันมาตั้งแต่สมัยโบราณ หน่วยวัดเหล่านี้มีความยืดหยุ่น เนื่องจากขนาดร่างกายของแต่ละคนไม่เท่ากัน ทำให้ค่าที่ได้อาจแตกต่างกันบ้างในทางปฏิบัติ

ปัจจุบันประเทศไทยใช้ระบบเมตริก (เมตร, เซนติเมตร) แทนหน่วยวัดแบบโบราณแล้ว แต่หน่วยเหล่านี้ยังคงถูกใช้ในบางบริบททางวัฒนธรรมหรือประเพณี

นิ้ว อักษรย่อว่า นิ. (Fingerbreadth) ประมาณ 2.083 ซม.

• อ้างอิงจาก: ความกว้างของนิ้วมือ (นิ้วโป้ง)
• วิธีการวัด: วัดความกว้างของนิ้วโป้งที่ฐานนิ้ว (ส่วนที่กว้างที่สุด)
• ค่าประมาณ: 1 นิ้ว ≈ 2.083 เซนติเมตร

ปัจจุบัน หน่วย นิ้ว ได้รับการกำหนดมาตรฐานให้เท่ากับ 2.54 เซนติเมตร (หรือ 0.0254 เมตร) ซึ่งตรงกับมาตรฐานสากลของ inch ในระบบอิมพีเรียล

คืบ อักษรย่อว่า ค. (Span) เท่ากับ 12 นิ้ว หรือประมาณ 25 ซม.

• อ้างอิงจาก: ระยะห่างระหว่างปลายนิ้วโป้งกับปลายนิ้วก้อย เมื่อกางมือออกให้สุด
• วิธีการวัด: กางมือออกให้สุด แล้ววัดระยะจากปลายนิ้วโป้งถึงปลายนิ้วก้อย
• ค่าประมาณ: 1 คืบ = 12 นิ้ว ≈ 25 เซนติเมตร

ศอก อักษรย่อว่า ศ. (Cubit)  เท่ากับ 2 คืบ หรือประมาณ 50 ซม.

• อ้างอิงจาก: ระยะห่างจากปลายนิ้วกลางถึงข้อศอก
• วิธีการวัด: วัดจากข้อศอกถึงปลายนิ้วกลางที่เหยียดตรง
• ค่าประมาณ: 1 ศอก = 2 คืบ ≈ 50 เซนติเมตร

วา อักษรย่อว่า ว. (Fathom) เท่ากับ 4 ศอก หรือประมาณ 2 เมตร

• อ้างอิงจาก: ระยะห่างระหว่างปลายมือทั้งสองข้างเมื่อกางแขนออก
• วิธีการวัด: กางแขนทั้งสองข้างออกให้สุด แล้ววัดระยะจากปลายมือข้างหนึ่งถึงปลายมืออีกข้างหนึ่ง
• ค่าประมาณ: 1 วา = 4 ศอก ≈ 2 เมตร

เส้น อักษรย่อว่า สน. (Sen ใช้คำทับศัพท์ หรือ Thai Line ในบางกรณี) เท่ากับ 20 วา หรือประมาณ 40 เมตร

• อ้างอิงและวิธีการวัด: ไม่ได้อ้างอิงจากร่างกายโดยตรง แต่คำนวณจากหน่วยวา
• ค่าประมาณ: 20 วา หรือประมาณ 40 เมตร

โยชน์ อักษรย่อว่า  ย. (Yojana คำทับศัพท์จากสันสกฤต หรือ Thai League ในบางกรณี) เท่ากับ 400 เส้น หรือประมาณ 16 กิโลเมตร

• อ้างอิงและวิธีการวัด: ไม่ได้อ้างอิงจากร่างกายโดยตรง แต่คำนวณจากหน่วยเส้น
• ค่าประมาณ:: 400 เส้น หรือประมาณ 16 กิโลเมตร

ตามพระราชบัญญัติมาตราชั่ง ตวง วัด พระพุทธศักราช ๒๔๖๖ 
จึงกำหนดโดยเทียบกับระบบหน่วยเมตริก (Metric Unit)

ตาม พระราชบัญญัติมาตราชั่ง ตวง วัด พระพุทธศักราช 2466 ซึ่งประกาศใช้เมื่อวันที่ 17 ธันวาคม พ.ศ. 2466 ประเทศไทยได้กำหนดให้ใช้ระบบเมตริก (Metric System) เป็นมาตรฐานในการวัดแทนระบบวัดแบบไทยโบราณ เพื่อให้สอดคล้องกับระบบสากล และเพื่อให้ระบบการวัดของประเทศไทยเป็นมาตรฐานเดียวกัน และสอดคล้องกับระบบสากล และลดความสับสนในการค้าขายและการแลกเปลี่ยนสินค้า อำนวยความสะดวกในการติดต่อกับต่างประเทศ โดยพระราชบัญญัตินี้ได้กำหนดการเทียบค่าระหว่างหน่วยวัดแบบไทยโบราณกับระบบเมตริกไว้อย่างชัดเจน ดังนี้:

หน่วยวัดความยาว

• 1 นิ้ว (องคุลี) เท่ากับ 2.083 เซนติเมตร
• 1 คืบ เท่ากับ 0.25 เมตร (25 เซนติเมตร)
• 1 ศอก เท่ากับ 0.5 เมตร (50 เซนติเมตร)
• 1 วา เท่ากับ 2 เมตร
• 1 เส้น เท่ากับ 40 เมตร
• 1โยชน์ เท่ากับ 16 กิโลเมตร (400 เส้น)

หน่วยวัดพื้นที่

• งาน = 400 ตารางเมตร (พื้นที่ 1 เส้น × 1 เส้น)
• ไร่ = 1,600 ตารางเมตร (4 งาน)

หน่วยวัดปริมาตร (ตวง)

• ทะนาน = 1 ลิตร
• ถัง = 20 ลิตร

หน่วยวัดน้ำหนัก (ชั่ง)

• ชั่ง = 1.2 กิโลกรัม
• ตำลึง = 60 กรัม
• บาท = 15 กรัม
• สลึง = 3.75 กรัม

แม้ว่าประเทศไทยจะเปลี่ยนมาใช้ระบบเมตริกเป็นหลัก แต่หน่วยวัดแบบไทยโบราณยังคงถูกใช้ในบางบริบท เช่น ในงานศิลปะ งานหัตถกรรม หรือในประเพณีวัฒนธรรมต่าง ๆ แต่ในทางการค้าและการศึกษาจะใช้ระบบเมตริกเป็นหลักตามที่กฎหมายกำหนดไว้.